Thủ Thiêm : Quy hoạch nửa thế kỷ vẫn còn long đong.

TT:10/08/2018.

Sài gòn có sẵn ngay bán đảo Thủ Thiêm với 3 mặt giáp với thành phố, chỉ cách trung tâm hiện hữu một con sông chưa đầy 300m. Một khoảng cách khá rộng để tàu bè hoạt động, nhưng cũng đủ hẹp để cho sự phát triển của trung tâm hiện hữu lang sang thủ thiêm.

Sông sài gòn uốn lượn 

Nhưng gần 50 năm trải qua, bước qua rất nhiều ý tưởng và ước hẹn, thủ thiêm vẫn đang nằm chờ một cơ hội bừng sáng. Mảnh đất màu mở đầy màu xanh này đã có ba đồ án quy hoạch tầm cỡ lịch sử : Đồ án thiết kế thủ thiêm năm 1965 do công ty tư vấn Doxiadis Associates ( Hy Lạp ), Đồ án quy hoạch phát triền Thủ thiêm năm 1975 do Wuster, Bermadi và Emon Architects and planes ( Mỹ ) và cuối cùng đồ án gần nhất là Đồ Án điều chỉnh quy hoạch Thủ Thiêm Năm 2012 do Sasaki Associates thực hiện.

Đồ án Thủ Thiêm 1965 : Xây dựng theo một mô hình bản địa.

Năm 1965, công ty tư vấn Doxiadis Associates ( Hy Lạp ) được Nha Kiến Thiết ( Chính phủ Việt Nam Cộng Hòa) giao trọng trách : đề xuất kế hoạch phát triền cho đô thị sài gòn - chợ Lớn trong vòng 20 - 30 năm và nghiên cứu mô hình nhà ở phù hợp với điều kiện miền nam việt nam. Nhóm kỹ sư đã chọn bán đảo Thủ Thiêm là nơi để tiên phong xây dựng nhà ở trong thành phố.

Ý thưởng chủ đạo của quy hoạch là kéo dài đại lộ Hàm Nghi qua bên kia bờ sông sài gòn và kéo thẳng về phía Biên Hòa - hướng phát triển chủ đạo của thành phố và phát triển theo hướng đại lộ Đông Tây. Nhóm ứng dụng xây dựng ô phố lớn ( Mega Block ) để tách rời giao thông cơ giới và đường đi bộ. Mỗi ô phố là mỗi khu cư dân hình chữ nhật, được mô phỏng theo cư dân miền sông nước miền Nam Bộ Việt Nam với hệ thống kênh rạch thay vì những tuyến phố là trục giao thông chính của cụm cư dân. Kèm theo kênh rạch là những tuyến đường đi bộ len lỏi bên trong khu cư dân.

Với nhu cầu cấp bách  của việc quy hoạch di dân, đội ngũ đã quên đi sự kết nối giữ trung tâm hiện hữu bên kia bờ sông với bán đảo Thủ Thiêm. Phương án từ một vùng đất bị lảng quên trở về trong lòng nội thành đã không được suy xét tới. Và đồ án đã để lại một câu hỏi lớn " VƯỢT SÔNG SÀI GÒN BẰNG CÁCH NÀO ? BẰNG CẦU HAY BẰNG HẦM ! ".

Một ô phố với các trục giao thông cực kỳ thấp, lối đi bộ len lõi trong khu dân cư.

Dự án được phê duyệt năm 1968 và được in trên bản đồ Sài Gòn Những thập niên 70 nhưng không bao giờ thành hiện thực. Các nhà quy hoạch đã không tôn trọng hiện trạng tự nhiên của địa hình mà phải lấp toàn bộ hệ thống kênh rạch và tự dựng lên hệ thống mới dẫn đến chi phí xây dựng quá lớn trong khi ngân sách nhà nước phải chi cho cuộc chiến tranh Việt Nam.

Cuối cùng, đồ án quy hoạch của DA 1965 cũng chỉ là một ước mơ dang dở. Mọi ý kiến đề xuất của DA  cuối cùng cũng bị quên lãng trong trong tiếng súng và kết thúc sau sự xụp đổ của chế độ Ngô Đình Diệm.

ĐỒ ÁN THỦ THIÊM 1972 : 

Thủ Thiêm không bị quên lãng quá lâu,  quy hoạch phát triển lần 2 được đồng ý và phê duyệt năm 1972.

Tránh đi sự sai lầm của đồ án DA trước, đồ án quy hoạch 1972 đã có cuộc khảo sát và sưu tầm lớn và tập trung chính những vấn đề : xu hướng phát triền , địa chất địa dạng, đánh giá lưu lượng giao thông các tuyến phố chính, đánh giá giá trị đất đai sau 30 năm, đánh giá nhu cầu sử dụng đất, phân tích phí tổn - lợi cho đồng tiền và đầu tư công. Có thể nói từ trước đến thời điểm hiện tại hôm nay khó có đồ án nào tính tổng hợp và đa ngành như đồ án quy hoạch nặm 1972.

Theo phương án thiết kế, Thủ thiêm được kết nối với quận 1 qua 2 trục chính : Đại lộ Hàm Nghi và trục đường Nguyển Bỉnh Khiêm ( hiện tai là  Tôn Đức Thắng ). Tạo thành một tam giác phát triển tạo thành trung tâm mới cho sài gòn. Ở khu vực trung tâm bán đảo được bố trí khu " Chính  - Phủ ". 

Hạn chế lớn nhất của đồ án 1972 chính là tuyến đường vòng cung huyết mạch, thay vì thiết kế để trở thành một đại lộ trong đô thị mà lại thành một cao tốc. Nếu phân tích về mặt kỹ thuật có thể có lý khi đề xuất tuyến vòng cung để phân bổ giao thông trên toàn bán đảo thủ thiêm. Nhưng về mặt thiết kế đô thị họ đã băm  thủ thiêm ra thành từng ốc đảo, kết nối kém và quá nhỏ để phát triển độc lập. 

Thông qua bản vẽ mặt bằng quy hoạch thì có thể thấy những nhà quy hoạch Hoa Kỳ rất thực tế và phù hợp với bối cảnh địa phương bằng cách tạo ra 1 thành phố với những công tình công cộng nhỏ,  phân tán khắp nơi. luôn có sự kết nối một cách tự nhiên bất quy tắc như những gì họ nhìn thấy tại thành phố sài gòn và khu vực miền nam việt nam khí ấy.

Tuy nhiên, cũng như các bản quy hoạch trước năm 1975 đều không được triển khai bởi do chiến tranh.Cùng với các quy hoạch sau 1975 tiếp đó cũng không còn định hình được đô thị bởi xa rời thực tế phát triển và Năng lực của chính quyền.

ĐỒ ÁN ĐIỀU CHỈNH QUY HOẠCH 2012 SASAKI : 

Chiến tranh đi qua vận mệnh thủ thiêm chửa được định đoạt.

 Mấu chốt cho việc phát triển thu thiêm nằm ở việc kết nối giữa khu vực trung tâm tới thủ thiêm. Vượt qua khoảng cách 300m giữu con sông hiền hòa diệu êm tưởng chừng đơn giản nhưng lại khó khăn hơn bao giờ hết bởi những suy nghĩ tư duy lệch lạc của thời kỳ chiến tranh bao cấp.

Năm 1994, việc vượt sông sai gòn được hâm nóng lại với đề xuất một cây cầu nối đôi bờ. Thế nhưng Tân Cảng và xưởng đóng tàu Bason , dưới sự quản lý của quân đội đã không chịu di dời mặc dù nằm sâu trong nội địa và không thể phát triển lâu dài. 

Tân cảng & cầu sài gòn.

Xưởng đóng tàu Bason

Đến năm 1999, chính quyền đã quyết định xây hầm để kết nối quận trung tâm tới Thủ Thiêm. Bởi việc xây cầu có tĩnh không lớn để đảm bảo hoạt động tàu thuyền ở khu vực Tân Cảng và Bason với việc xây hầm chí phí không khác biệt, mà xây hầm còn bảo vệ được cảnh quan.  Trớ trêu, không lâu sau ngày khởi công xây dựng hầm thủ thiêm, cả hai khu Tân Cảng và Bason được di dời ra ngoài thành phố.

Giải pháp hầm không những tốn kém gấp 4 đến 8 lần ( Chưa tính trượt giá, chi phí xây dựng hầm là 8.100 tỷ đồng trong khi chi phí xây dựng cầu thủ thiêm chỉ 1.100 tỷ đồng để cùng đáp ưng cho 6 làn xe cùng độ rộng vượt qua sông sài gòn ) mà còn nghiêm trọng hơn, nó đã biến thủ thiêm thành " GẦN NHÀ, XA  NGÕ " . Giờ đây, để từ trung tâm về tới thủ thiêm phải đi qua một quảng đường vòng vèo tới 3.3km dài hơn gấp đôi chiều dài 1.4km nếu đi từ đại lộ Hàm Nghi bằng cầu vượt qua thủ thiêm như đồ án trước. 

Năm 2003, Sasaki Associates thắng giải thưởng cuộc thiết kế trung tâm đô thị mới thủ thiêm và sau đó điều chỉnh tới năm 2012.

Với kinh nghiêm của Sasaki Asscosiates trong lĩnh vực cảnh quan và thiết kế những mô hình công trình kiến trúc, đa dạng khác nhau ở thủ thiêm là điểm tích cực. Được thiết kế 3 không gian mở : Dãi công viên ven sông , dãi công viên ven mặt nước và dãi cây xanh vùng châu thổ phía nam thủ thiêm. Quan trọng hơn thế hệ thống này sẽ giữ lại chức năng sinh thái và thủy văn tại bán đảo thủ thiêm hôm nay trong lòng bán đảo tương lai và cho sài gòn một trung tâm độc đáo.

Thế nhưng, đồ ăn 2012 với sự độc đáo của cảnh quan lại nhìn về một tương lai không rõ ràng bởi thiếu đi sự nhạy cảm với thị trường bất động sản việt nam. Đồ án đề xuất bố trí công trình cao tầng dọc theo Đại Lộ Vòng Cung - một trong hai tuyến huyết mạch của thủ thiêm nhưng nó không kết nối trực tiếp được với Đại Lộ Đông Tây ( Mai Chí Thọ ). 

Thêm vào đó việc bố trí tàu điện ngầm đi qua các khu vực phân bố ít dân cư dọc theo Đại Lộ Đông Tây và bố trí các tuyến xe buýt phục vụ dải dân cư mật độ cao ven sông sài gòn là mốt ví dụ nữa mang tính hết sức phi lý của đồ án này. 

Đại lộ vòng cung và Đại lộ Đông Tây không thể kết nối trực tiếp vì chênh lệch cao độ giữa 2 điểm nối.

Sự chậm trễ của thủ thiêm không chỉ là một kết quả của quy hoạch xa vời thực tế. Về mặt nhìn nhận chính quyền xem như thủ thiêm là một đồ án phát triển đô thị tại TP.HCM. Thế nhưng nó xứng đáng được gọi là trung tâm tài chính quốc gia , để cạnh tranh trong vùng chưa kể đến tầm cỡ khu vực và quốc tế. Một vai trò mà chính chúng ta còn thiếu sự nghiêm túc so với chính phủ Trung Quốc và đã trao cho Phố Đông, Thượng Hải.

Bán đảo thủ thiêm Nguồn : facebook khu đô thị thủ thiêm.

Phố đông, Thượng Hải trước và sau khi " Hóa Rồng "

Về quy hoạch, phố đông cũng có nhiều bài học cho thủ thiêm. Cũng kết nối với trung tâm Thượng Hải bằng hầm ngầm dưới sông. khu vực bở sông tới của hầm có nền đất và giao thông yếu nên chỉ tập trung công viên và khu mua sắm. Để dịch chuyển sự phát triển từ bờ Tây sang bờ Đông, chính quyền Thượng Hải đã thành công khi bến các khu vực ở bờ sông từ sản xuất, hoạt động cảng sang công viên, du lịch và là điểm đến khách tham quan.

Một dự án cũng tương tự cần được thực hiện ở Tp.HCM tại bến Bạch Đằng, để bến sông sài gòn và Thủ Thiêm luôn hiện hữu trong lòng người dân thành phố.

50 năm, giấc mơ về Thủ Thiêm vẫn chưa hoàn thành. Hệ thống tàu điện ngầm, công xưởng phía bên bờ tây thành những khu thương mại lớn vẫn còn dang dở, ai còn muốn sang phía bên kia bờ đông ? 

Cơ hội của Tp.HCM đang được dự trữ tại Thủ Thiêm, để vùng đất này giúp thành phố và đất nước " Hóa Rồng ". Thủ thiêm cần lắm những quyết sách tầm cỡ quốc gia và một quy hoạch thực tế, nhạy bén với thị trường và bối cảnh hiện thời. Những bài học quy hoạch Thủ Thiêm 50 năm qua đã đủ để chúng ta không còn bỏ lỡ vận hội phát triển của Thủ Thiêm Thêm một lần nữa. 

Thủ Thiêm : 13/08/2018